Πέμπτη 22 Δεκεμβρίου 2016

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ (ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ 2016/2017)

ΘΕΜΑ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 20/12/2016 

Επιτρέπεται άμυνα υπέρ τρίτου όταν ο τρίτος αρνείται την παροχή της βοήθειας;

Όπως προκύπτει από το άρθρο 22 του ΠΚ,  δεν είναι τελειωτικά άδικη η πράξη που συνιστά αναγκαία προβολή του επιτιθέμενου προς υπεράσπιση του αμυνόμενου ή τρίτου από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους.

Η άμυνα, κατά τα ανωτέρω, συνιστά δικαίωμα, που έχει ως έννομη συνέπεια την άρση του αδίκου μιας πράξης. Ειδικότερα, μια καταρχήν άδικη πράξη, δηλαδή συμπεριφορά που ενδιαφέρει το ποινικό δίκαιο και πραγματώνει την ειδική υπόσταση ενός εγκλήματος, όταν τελείται σε κατάσταση άμυνας, δεν είναι τελειωτικά άδικη. Η άρση του αδίκου λόγω άμυνας συνιστά εφαρμογή της αρχής του υπέρτερου συμφέροντος και θεμελιώνεται τόσο στην ανάγκη προστασίας των ατομικών εννόμων αγαθών του προσώπου που δέχεται την επίθεση (ατομική πτυχή), όσο και στην ανάγκη προστασίας της αυθεντίας της έννομης τάξης (κοινωνικοηθική πτυχή), η οποία, επίσης, προσβάλλεται με την άδικη και παρούσα επίθεση.

Για να είναι η πράξη δικαιολογημένη έναντι της έννομης τάξης, βάσει της ανωτέρω διάταξης, τόσο αντικειμενικά, όσο και υποκειμενικά, απαιτείται να συντρέχουν οι αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις της άμυνας, αντίστοιχα. Αναφορικά με τις πρώτες απαιτείται, επιγραμματικά, κατάσταση άμυνας, δηλαδή άδικη και παρούσα επίθεση, η αμυντική πράξη να είναι αναγκαία, δηλαδή να πληροί την αρχή της αναγκαιότητας (αρχή της προσφορότητας και της επικουρικότητας) και να μην υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο. Περαιτέρω, υποκειμενικά στοιχεία δικαιολόγησης της άμυνας συνιστούν η γνώση του πράττοντος ότι συντρέχει αντικειμενικά κατάσταση άμυνας και η βούλησή του να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλο από την επίθεση.

Η άδικη και παρούσα επίθεση (κατάσταση άμυνας), ως αντικειμενική προϋπόθεση της άμυνας, θα πρέπει να στρέφεται κατά ατομικών εννόμων αγαθών του πράττοντος ή άλλου (ΠΚ 22 παρ. 2: «…τον εαυτό του ή άλλον…»). Μπορεί να αφορά, επομένως, πρόσωπο διαφορετικό από τον αμυνόμενο, δηλαδή, η επίθεση να στρέφεται κατά των εννόμων αγαθών τρίτου, αρκεί αυτά να είναι ατομικά. Η έννομη τάξη αναγνωρίζει ως λόγο άρσης του αδίκου την άμυνα και όταν ο πράττων υπερασπίζεται έννομα αγαθά τρίτου, ρύθμιση που συνάδει με το χαρακτήρα της άμυνας ως δικαιώματος με το οποίο ο πράττων δεν υπερασπίζεται μόνο τα έννομα αγαθά του εαυτού του ή άλλου, αλλά και το δίκαιο εν γένει. Στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για άμυνα υπέρ τρίτου ή τριτάμυνα, η οποία επιτρέπεται, ανεξάρτητα από το εάν ο τρίτος ζήτησε την βοήθεια από τον πράττοντα ή όχι, επειδή, για παράδειγμα δε γνωρίζει την επίθεση.

Αν, όμως, ο τρίτος γνωρίζει την επίθεση και αρνείται τη βοήθεια του πράττοντα, θα πρέπει να γίνει η ακόλουθη διάκριση. Αν ο τρίτος δεν έχει εξουσία διάθεσης επί του εννόμου αγαθού, κατά του οποίου στρέφεται η επίθεση, άμυνα επιτρέπεται και παρά την απόκρουση της παρεχόμενης βοήθειας. Για παράδειγμα, αν ο Α στρέφεται με πιστόλι κατά της ζωής του Β, ο οποίος θέλει να αυτοκτονήσει, και ο Γ εμποδίσει τον Α με βίαια χτυπήματα παρά την αντίδραση του Β, το καταρχήν άδικο της σωματικής βλάβης που προκαλεί ο Γ στον Α αίρεται λόγω άμυνας. Διότι, η επίθεση που στρέφεται κατά εννόμων αγαθών, τα οποία προστατεύονται απόλυτα από την έννομη τάξη και των οποίων δεν έχει εξουσία διάθεσης ο φορέας τους, όπως η ζωή, είναι πάντοτε άδικη.

Αντίθετα, δεν επιτρέπεται άμυνα υπέρ τρίτου, σε περίπτωση άρνησης της βοήθειας, αν ο τρίτος έχει εξουσία διάθεσης του εννόμου αγαθού κατά του οποίου στρέφεται η επίθεση. Για παράδειγμα, η σωματική βλάβη που προκαλεί με γροθιές ο Α στον Β επειδή ο τελευταίος τελεί απλή σωματική βλάβη σε βάρος της Γ, με τη σαφή συναίνεσή της, είναι τελειωτικά άδικη. Εδώ η συναίνεση της Γ αίρει τον άδικο χαρακτήρα της απλής σωματικής βλάβης που της προκαλεί ο Β (ΠΚ 308 παρ. 2) και ως εκ τούτου η επίθεσή του δεν είναι άδικη. Ομοίως, δεν συνιστά άδικη επίθεση ούτε η εξύβριση με τη συναίνεση του παθόντος και γι’ αυτό δεν επιτρέπεται άμυνα υπέρ αυτού, καθώς, όπως γίνεται δεκτό, η συναίνεση του παθόντος, που προβλέπεται ως ειδικός λόγος άρσης του αδίκου, μπορεί να εφαρμοστεί αναλογικά και να άρει το άδικο και άλλων εγκλημάτων, εφόσον αυτά παρουσιάζουν αξιολογική ομοιότητα με την απλή σωματική βλάβη για την οποία προβλέπεται (ΠΚ 308 παρ. 2) και ο παθών έχει εξουσία διάθεσης του εννόμου αγαθού που προσβάλλεται.

Το ίδιο κριτήριο εφαρμόζεται, ορθότερα και στην περίπτωση που ο τρίτος αρνείται την παροχή βοήθειας από τον πράττοντα, για να αμυνθεί ο ίδιος. Αν η επίθεση στρέφεται κατά εννόμου αγαθού, επί του οποίου έχει εξουσία διάθεσης, ο πράττων θα πρέπει να σεβαστεί την βούλησή του. Αντίθετα άμυνα υπέρ τρίτου δικαιολογείται αν κινδυνεύει έννομο αγαθό επί του οποίου δεν αναγνωρίζεται εξουσία διάθεσης του φορέα.

Απάντηση ποινικού: Ειρήνη Μακρυκώστα, δικηγόρος Μ.Δ.Ε, καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου Nomopolis

Για περισσότερες πληροφορίες για το NOMOPOLIS εδώ.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου